Tết mùng 5 tháng 5 là tết gì? Nguồn gốc và ý nghĩa Tết Đoan Ngọ

Trong dòng chảy văn hóa Việt, tết mùng 5 tháng 5 là tết gì luôn là một mối quan tâm đặc biệt. Đây chính là Tết Đoan Ngọ, một ngày lễ quan trọng, thường gắn liền với phong tục trừ tà, bảo vệ sức khỏe. Năm 2025 Tết Đoan Ngọ diễn ra vào ngày 31/05/2025 Dương lịch. Hãy cùng Kamereo khám phá chi tiết nguồn gốc và giá trị văn hóa của ngày Tết nửa năm này ngay sau đây!

Tết Đoan Ngọ mùng 5 tháng 5 là gì?

Tết Đoan Ngọ, diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm, còn được biết đến với tên gọi khác là Tết Đoan Dương. Theo nghĩa Hán Việt, “Đoan” có nghĩa là mở đầu, còn “Ngọ” chỉ thời điểm giữa trưa, khi dương khí thịnh vượng nhất. Do đó, Tết Đoan Dương hàm ý sự khởi đầu của thời điểm khí dương đạt đến đỉnh điểm trong năm.

Tại Việt Nam, ngày lễ này còn mang tên gọi dân gian là “Tết giết sâu bọ”, thể hiện một khía cạnh văn hóa nông nghiệp. Không chỉ ở Việt Nam và Trung Quốc, Tết Đoan Ngọ còn được cử hành tại Triều Tiên và Hàn Quốc, cho thấy đây là một phong tục lễ tết mang đậm dấu ấn văn hóa Á Đông, gắn liền với sự thay đổi, tuần hoàn của thời tiết trong năm.

Sự tích Tết Đoan Ngọ

Tết Đoan Ngọ bắt nguồn từ câu chuyện dân gian về một năm bội thu. Khi người dân đang hân hoan trước vụ mùa sắp tới, một nạn dịch sâu bọ bất ngờ ập đến, tàn phá mùa màng và gieo rắc nỗi lo âu trong cộng đồng. Giữa lúc khó khăn, một cụ già lạ mặt tên Đôi Truân xuất hiện, mang đến giải pháp kỳ diệu cho tai ương này.

Ông Đôi Truân hướng dẫn người dân chuẩn bị lễ vật cúng vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, thời điểm sâu bọ hoành hành mạnh nhất. Lễ cúng bao gồm bánh tro và trái cây tươi. Theo lời dặn, người dân thành tâm thực hiện nghi lễ. Kỳ lạ thay, sau đó, sâu bọ dần suy yếu và chết rụi, trả lại sự bình yên cho những cánh đồng. Niềm vui vỡ òa, người dân muốn bày tỏ lòng biết ơn nhưng ông lão đã biến mất không dấu vết.

Để tưởng nhớ công ơn của ông Đôi Truân, người dân duy trì tục lệ cúng lễ vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm. Họ gọi ngày này là Tết Đoan Ngọ, với “Đoan” mang ý nghĩa khởi đầu và “Ngọ” chỉ khoảng thời gian cúng, từ 11 giờ trưa đến 1 giờ chiều. Theo thời gian, ngày lễ này còn được biết đến với những tên gọi khác như Tết Đoan Dương hay Tết diệt sâu bọ, thể hiện ý nghĩa sâu sắc về sự chiến thắng thiên tai và cầu mong mùa màng bội thu.

Ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ

Ngày xưa, Tết Đoan Ngọ mang ý nghĩa diệt trừ sâu bọ, bảo vệ mùa màng. Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, ngày lễ này còn là dịp quan trọng để gia đình sum họp. Nhịp sống hối hả cuốn con người vào những lo toan, khiến sự gắn kết gia đình dần phai nhạt, thay thế bằng liên lạc qua tin nhắn hay cuộc gọi vội vã.

Do đó, Tết Đoan Ngọ trở thành một “cái cớ” để mọi người có thể tạm gác lại công việc bận rộn, dù ở xa cũng tìm về mái ấm. Đây là khoảng thời gian quý báu để mọi người cùng nhau thưởng thức bữa cơm gia đình ấm cúng, nghỉ ngơi và tái tạo năng lượng sau những ngày tháng làm việc căng thẳng.

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ gồm những gì?

Trong không khí trang trọng của Tết Đoan Ngọ, việc chuẩn bị mâm cúng là một phần không thể thiếu, thể hiện lòng thành kính đối với tổ tiên và các vị thần linh. Tuy nhiên, thành phần và cách bày trí mâm cúng có thể thay đổi tùy theo từng địa phương và mục đích cúng:

Mâm cúng Lễ Gia Tiên

Mâm cúng Lễ Gia Tiên trong dịp Tết Đoan Ngọ có thể biến tấu nhẹ nhàng để vừa giữ gìn nét truyền thống, vừa phù hợp tinh thần ngày Tết đặc biệt này:

• Một mâm cơm chay: Ưu tiên các món thanh đạm, không sát sinh như canh rau củ, đậu hũ kho, nấm xào…
• Xôi và bánh chay: Chọn xôi ngũ sắc hoặc xôi gấc đỏ, bánh tro, bánh ú – những món đặc trưng của Tết Đoan Ngọ.
  Ba chén rượu ba màu (trắng, đỏ, vàng): Mỗi chén rượu có pha chút hùng hoàng, mang ý nghĩa xua đuổi tà khí.
• Chín bông hoa đồng tiền đỏ: Gài xen trong mâm hoa quả, biểu trưng cho sự may mắn, cát tường.
• Ba chén nước trà ba hương vị: Có thể chọn trà sen, trà gừng, trà lài – vừa thơm mát vừa hài hòa ngũ hành.
• Mâm hoa quả ngũ sắc: Chọn đủ năm vị: cay (ớt), chua (quất), đắng (khổ qua), mặn (muối/ô mai), ngọt (mãng cầu, chuối…).
• Vàng mã: Bao gồm vàng thỏi, vàng lá, vàng thuyền, và có thể thêm một ít tiền âm phủ thể hiện lòng thành.

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ theo vùng miền

Tuy có chung ý nghĩa cầu an và mùa màng bội thu, mâm cúng Tết Đoan Ngọ ở các vùng miền Việt Nam lại mang những nét độc đáo riêng biệt. Sự khác biệt này thể hiện rõ nét qua cách lựa chọn và sắp xếp lễ vật, phản ánh những đặc trưng văn hóa và sản vật địa phương:

Miền Bắc

Người dân miền Bắc tin rằng vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, các loại ký sinh trong đường ruột thường trỗi dậy, gây hại cho sức khỏe. Để xua đuổi chúng, họ chuẩn bị các món như cơm rượu nếp cái hoa vàng, rượu nếp cẩm và bánh tro. Những món ăn này không chỉ mang tính giải nhiệt mà còn có tác dụng hỗ trợ tiêu diệt sâu bọ trong cơ thể.

Miền Trung

Cùng chung quan niệm trừ tà, diệt sâu bọ như người miền Bắc, nhưng mâm cúng của người miền Trung lại mang thêm sắc thái riêng biệt. Ngoài cơm rượu và bánh tro, họ còn chuẩn bị thịt vịt và chè kê – những món ăn được xem là giúp thanh nhiệt, giải độc trong tiết trời đầu hè, đồng thời phản ánh nét văn hóa ẩm thực phong phú của vùng đất miền Trung.

Miền Nam

Nếu miền Bắc chuộng vị nồng của rượu, miền Trung đậm đà hương vị thịt, thì người miền Nam lại thiên về vị ngọt trong mâm cúng. Vào ngày Tết Đoan Ngọ, họ thường bày biện cơm rượu, bánh ú Bá Trạng với lớp lá gói đa dạng, và chè trôi nước. Những món ăn này vừa mang ý nghĩa truyền thống vừa thể hiện sự hài hòa, nhẹ nhàng của ẩm thực phương Nam.

Các phong tục trong ngày Tết Đoan Ngọ

Ngày Tết Đoan Ngọ không chỉ là dịp để tưởng nhớ mà còn là thời điểm để thực hành những tập tục độc đáo. Từ việc khảo cây vào đúng giờ Ngọ, người dân còn duy trì thói quen ăn trái cây theo mùa, nhâm nhi rượu nếp cẩm, thưởng thức thịt vịt và bánh ú tro:

Khảo cây vào giờ Ngọ

Vào đúng 12 giờ trưa Tết Đoan Ngọ, nhiều gia đình thực hiện nghi lễ khảo cây, với mong muốn cây cối mùa sau sẽ ra nhiều quả hơn. Khi này, một người sẽ trèo lên đóng vai cây, người còn lại ở dưới chất vấn và hăm dọa nếu cây không đơm trái. Nghi thức vui nhộn này mang ý nghĩa xua đi điều xấu, cầu mong mùa màng sung túc, đủ đầy.

Ăn trái cây

Tết Đoan Ngọ còn là dịp người Việt thưởng thức các loại trái cây đầu mùa như mận, xoài, cam, bưởi… nhằm thanh lọc cơ thể và tiêu diệt mầm bệnh. Không chỉ là món ăn ngon, trái cây còn tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở. Trên mâm cúng gia tiên, trái cây góp phần thể hiện ước vọng về một cuộc sống sung túc, trọn vẹn.

Ăn rượu nếp cẩm

Cơm rượu nếp cẩm là một món ăn truyền thống trong ngày Tết Đoan Ngọ, chế biến từ gạo nếp cẩm lên men, có vị ngọt đặc trưng. Dân gian tin rằng cơm rượu có nhiều lợi ích cho sức khỏe như bồi bổ cơ thể, giảm khát và trị mồ hôi trộm. Vào ngày này, các thành viên trong gia đình thường cùng nhau thưởng thức cơm rượu sau khi thức dậy, với mong muốn đẩy lùi bệnh tật và đón nhận một cơ thể khỏe mạnh, tràn đầy năng lượng.

Ăn thịt vịt

Tết Đoan Ngọ diễn ra giữa mùa hè oi ả, nên người xưa chọn thịt vịt làm món ăn thanh mát. Theo Đông y, thịt vịt có tác dụng giải nhiệt, bổ khí huyết, rất thích hợp để bồi bổ cơ thể. Phong tục ăn thịt vịt trong dịp này giúp cân bằng âm dương, đồng thời thể hiện sự quan tâm tới sức khỏe của gia đình.

Ăn bánh ú tro

Bánh ú tro là món đặc trưng của Tết Đoan Ngọ, được làm rất công phu với gạo nếp thơm dẻo ngâm nước tro tàu và lá dong để gói. Bánh được luộc thành từng chùm 7-10 chiếc, tạo thành mâm quây quần gia đình. Món bánh không chỉ ngon mà còn mang ý nghĩa sum họp, gắn kết các thế hệ, tạo không khí ấm áp và vui tươi trong ngày lễ truyền thống này.

Câu chúc Tết Đoan Ngọ hay

Dưới đây là tập hợp những lời chúc tốt đẹp và ý nghĩa dành cho ngày Tết Đoan Ngọ, thể hiện sự quan tâm, yêu mến và mong ước những điều an lành, may mắn đến với người thân, bạn bè và đồng nghiệp: 

• Kính chúc gia đình mình Tết Đoan Ngọ an lành, mọi điều may mắn và tốt đẹp luôn đến!
• Đoan Ngọ đến rồi, chúc bạn và những người thân yêu luôn khỏe mạnh, bình an và gặt hái nhiều thành công trong cuộc sống.
• Chúc mừng Tết Đoan Ngọ! Mong rằng hương vị nồng nàn của bánh ú, vị ngọt thanh của trái cây sẽ mang đến một ngày lễ thật trọn vẹn và ý nghĩa cho bạn.
• Nhân ngày Tết Đoan Ngọ, con xin chúc bố mẹ luôn mạnh khỏe, vui vẻ và mãi là điểm tựa vững chắc cho chúng con.
• Chúc bạn một mùa Tết Đoan Ngọ ấm áp, hạnh phúc bên gia đình và bạn bè. Cầu mong những điều tốt đẹp nhất sẽ đến với bạn.
• Tết Đoan Ngọ này, chúc bạn “diệt sâu bọ” thành công, mọi khó khăn đều tan biến, chỉ còn lại niềm vui và sự thịnh vượng.
• Gửi đến bạn những lời chúc tốt đẹp nhất nhân ngày Tết Đoan Ngọ. Chúc bạn luôn tràn đầy năng lượng và đạt được mọi ước mơ.
• Chúc mừng ngày Tết Đoan Ngọ! Mong rằng bạn sẽ có những khoảnh khắc đáng nhớ bên những người yêu thương.
• Trong không khí rộn ràng của Tết Đoan Ngọ, xin chúc bạn một ngày lễ thật vui tươi, hạnh phúc và gặp nhiều điều thuận lợi.
• Tết Đoan Ngọ đong đầy yêu thương, chúc bạn và gia đình luôn sum vầy, hạnh phúc và an khang thịnh vượng!

Câu hỏi thường gặp

Tại sao Tết Đoan Ngọ lại là Tết diệt sâu bọ?

Tết Đoan Ngọ diễn ra vào giữa mùa hè, là thời điểm sâu bệnh phát triển mạnh, ảnh hưởng đến mùa màng. Người xưa tin rằng ăn uống và cúng lễ vào sáng sớm hôm nay sẽ giúp “diệt sâu bọ” trong người và bảo vệ sức khỏe.

Tết Đoan Ngọ tưởng nhớ ai?

Tết Đoan Ngọ là dịp để tưởng nhớ ông Đôi Truân, người đã giúp dân diệt trừ sâu bọ phá hoại mùa màng. Theo truyền thuyết, vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, ông hướng dẫn dân cúng bánh tro và trái cây để xua đuổi tai ương. Nhờ công lao đó, người dân duy trì lễ cúng hằng năm nhằm bày tỏ lòng biết ơn và ghi nhớ ân nghĩa của ông.

Tết Đoan Ngọ mọi người thường làm gì?

Vào ngày này, người dân thường dậy sớm, tắm lá mùi, ăn các món truyền thống như rượu nếp, trái cây và làm lễ cúng tổ tiên để cầu mong sức khỏe, bình an và mùa màng tươi tốt, đồng thời xua đuổi tà khí, bệnh tật.

Ngày diệt sâu bọ nên ăn gì?

Người Việt thường ăn rượu nếp, cơm rượu, trái cây chua như mận, vải, xoài… nhằm tiêu diệt “sâu bọ” trong cơ thể. Đây là những món ăn có tính nóng, giúp hỗ trợ tiêu hóa, sát khuẩn theo quan niệm dân gian.

Ngày Tết Đoan Ngọ cúng gì?

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ thường gồm rượu nếp, trái cây theo mùa (vải, mận, chuối…), bánh tro, chè và hoa tươi. Mỗi vùng có phong tục khác nhau nhưng đều mang ý nghĩa cầu sức khỏe, xua đuổi bệnh tật, tà ma.

Lời kết

Nội dung bài viết phía trên đã giúp bạn hiểu rõ tết mùng 5 tháng 5 là tết gì cùng những phong tục, ý nghĩa truyền thống đặc sắc xoay quanh ngày lễ này. Hy vọng những thông tin chia sẻ sẽ mang đến cho bạn góc nhìn phong phú hơn về nét văn hóa dân gian Việt Nam. Để khám phá thêm nhiều kiến thức bổ ích, đừng quên thường xuyên ghé thăm chuyên mục Lễ hội của Kamereo nhé!